تاکستانی بر فراز کوهستان
برای نخستن بار در یکی از مناطق کوهستانی شهرستان نوشهر طرح احداث باغ انگور داربستی به همت یک دوستدار طبیعت تحقق یافته و با تلاش بی وقفه به ثمر رسیده است.
جهانبخش نورائی یه دلیل علاقه شخصی به کشاورزی از چند سال پیش در روستای پیده از توابع منطقه میخساز در نزدیکی روستای تاریخی و توریستی کندلوس اقدام به آباد کردن زمین های بایر نموده و مزرعه ای به نام "گل آذین" را با حدود دو هکتار و نیم مساحت زیر کشت انواع درختان مثمر و غیر مثمر و گیاهان و گلهای داروئی و تزئینی برده است. وی با بهره گیری از انواع متنوع گل ها و گیاهان در آن سامان ، بویژه گلهای وحشی خوشبو، به پرورش زنبور عسل نیز پرداخته است.
اما آنچه به مزرعه گل آذین ویژگی منحصر به فردی داده، باغ انگور داربستی (مدل کوردون) است که نه تنها یک نوآوری در این منطقه به شمار می رود و می تواند الگوئی برای احداث باغهای مشابه در شمال شود و به کار آفرینی و رشد اقتصادی منطقه کمک کند، بلکه این باغ امکان تولید نهال ریشه دار و گلدانی مو از ارقام مختلف انگور برای توزیع در سطح کشور را نیز به وجود آورده است. در این زمینه گفتگوئی با آقای جهانبخش نورائی انجام داده ایم که با هم مرور می کنیم:
انگیزه و هدف شما از احداث تاکستان داربستی یا به عبارت دیگر احداث باغ انگور به روش سیستم نوین و تربیت مو و هدایت آن بر روی داربست چه بوده است؟
-همانگونه که اطلاع دارید کشت انگور در ایران طبق نظر متخصصین از حداقل 2000 سال قبل از میلاد مسیح آغاز گردید. انگور از مهمترین محصولات باغی در ایران و بسیاری از مناطق دنیاست که ارزش غذائی و صنعتی بالائی دارد. با توجه به برخورداری روستای پیده از تابش آفتاب به اراضی شیب دار به دلیل موقعیت خاص جغرافیائی آن، ازچند سال پیش به پیشنهاد آقای مهندس محمد آژنگ کارشناس خبره کشاورزی طرح کشت درخت انگور در حدود 6 هزار متر مربع از زمین های شیب دار مزرعه فکر اینجانب را به خود مشغول نمود. البته جز یک نوع انگور خودروی سیاه رنگ محلی که کیفیت پائینی دارد اصولا این منطقه سابقه انگور کاری نداشته است و کمتر کسی پرورش انگور در این محیط را به دلایل اقلیمی امکان پذیر می دانست. هدف ما از ایجاد تاکستان به روش داربستی این بود که اولا با کشت انگور در کانالهای عمود بر شیب و منطبق بر خطوط میزان منحنی، نزولات جوی در داخل کانالها یا به عبارت دیگر بانکت ها ذخیره شده و تاکها تدریجاً از آبیاری بی نیاز گردند به نحوی که در نهایت به صورت دیم به حیات و ثمردهی خود ادامه دهند. ثانیاً امیدوار بودیم طرح ما به عنوان یک نمونه آزمایشی در هکتارها زمین در دامنه تپه ها و کوهپایه هائی که سالهاست بایر مانده اند، مورد استفاده قرار گیرد. بدیهیست ایجاد تاکستان در این زمین های وسیع شیب دار با روش های صحیح آبخیزداری اثرات بسیار مطلوبی در بهبود اوضاع اقتصادی منطقه خواهد داشت.
فعالیت خویش را چگونه شروع کردید؟
-نخستین اقدام ما ایجاد یک ایستگاه کوچک هواشناسی برای اندازه گیری برخی مشخصات جوی منطقه و ثبت حداکثر و حداقل درجه حرارت محیط بود که حداقل منهای 15 درجه سانتیگراد را در زمستان تجربه کردیم. درخت مو سرما در این درجه را به خوبی تحمل می کند و حتی تا 20 درجه زیر صفر نیز مقاومت دارد. در مرحله بعدی نمونه های آب و خاک زمین را در تهران به آزمایشگاههای مورد اعتماد وزارت جهاد کشاورزی دادیم که مشخص شد پ-هاش PH یعنی میزان اسیدی یا قلیائی بودن خاک حدود 9/7 می باشد وبرای کاهش آن استفاده از کود دامی و گوگرد برای متعادل کردن پ-هاش خاک پیشنهاد شد. به توصیه های کارشناسان عمل کردیم و پس از حفر کانالها با بیل مکانیکی روی خطوط میزان منحنی و اضافه کردن مواد مورد نیاز برای کاهش اثرات آهک در زمین، 500 اصله مو ریشه دار انگور کشمشی سفید و قرمز مرغوب از رقم میان رس بیدانه و 100 اصله انواع دیگر از مزارع شهر تاکستان واقع در استان قزوین تهیه و در آغاز فروردین ماه 1388 در مزرعه کاشته شد. در همان حال، سیستم آبیاری بصورت قطره ای در آمد تا مشکل کمبود آب محل نیز حل شود. در پائیز سال 1388 نسبت به ساخت و نصب 150 عدد پایه فلزی به صورت T برای کشیدن سه رشته سیم جهت هدایت شاخه ها ی مو به روی آنها اقدام شد و با بتن ریزی مناسب مقاومت پایه ها در برابر افزایش وزن آتی موها در نظر گرفته شد. نتایج اولیه بسیار امید بخش بود و حداقل 95 درصد موها گرفتند و با بررسی و شناخت بیماری ها و آفات موجود در محل ( مانند سفیدک داخلی و سطحی، زنجره گل سرخ، کرم خوشه خوار انگور...) اقدام لازم صورت گرفت وبا استفاده از ریز مغذی ها، تاکستان احداثی رشد سالم و باردهی خوبی داشته است.
آیا برای پیاده کردن طرح خود از دولت و بانکها تسهیلات و کمکهایی گرفته اید؟
- هزینه ها را شخصاً تامین کرده و تسهیلات مالی از هیج منبعی دریافت نکرده ایم. اما جهاد کشاورزی نوشهر از تشویق و همکاری با ما دریغ نداشته اند.
ممکن است از این فرصت استفاده کنم و از شما بخواهیم روش های سنتی و قدیمی احداث باغ مو در ایران و معایب این روش ها را توضیح دهید؟
- سیستم قدیمی و سنتی باغات انگور در ایران عمدتاً بصورت خزنده است که تاج درخت مو روی زمین قرار می گیرد و قسمتی از خوشه ها نیز با خاک و گل و لای زیر بوته ها تماس دارند. معایب سیستم خزنده عبارت است از مصرف زیاد آب برای پر کردن خندق های محل کاشت مو، عدم امکان استفاده از وسائل و ماشین آلات مکانیزه کشاورزی در باغات سنتی، مشکل بودن برداشت محصول، آلودگی خوشه های انگور به بیماری ها بعلت تماس با سطح خاک، دشواری مبارزه با آفات و بیماری ها بعلت پخش شدن شاخه ها روی زمین، له شدن مقداری از محصول در فصل برداشت ،آلودگی شاخه های مو به علت تماس با خاک مرطوب و بوجود آمدن شرایط مناسب برای حمله بیماری ها، دیر رس شدن محصول و عدم رنگ گیری یکنواخت خوشه ها بعلت نرسیدن هوا و نور کافی به تمامی شاخه ها و برگهای بوته مو.
اما در چه شرایطی استفاده از روش خزنده ممکن است چاره ناپذیر باشد؟
- همانطور که گفته شد در خت مو می تواند زمستان را تا منهای 20 درجه سانتیگراد تحمل نماید و اگر سرما ازاین حد پائین تر رود درخت به احتمال زیاد دچار سرمازدگی خواهد شد. در مناطقی که سرما شدیدتر از منهای 20 درجه است روی مو را کلاً با خاک می پوشانند تا از آسیب سرما مصون بماند. لذا، سیستم خزنده تنها مزیتی که دارد برای مناطقی است که زمستان های بسیار سرد دارد.
پس با توجه به توضیحات فوق از روش های نوین داربستی می توان در مناطقی استفاده کرد که حداکثر سرمای زمستان 20 درجه سانتیگراد زیر صفر باشد؟
- بله، روش نوین سیستم داربستی را می توان در تمامی مناطقی که سرما از منهای 20 درجه پائین تر نمی رود اجرا نمود. بنابراین برای توسعه این روش، دسترسی به آمار هواشناسی اولویت اول را داراست. با همکاری سازمان هواشناسی و ایستگاههای هواشناسی می توان مناطق مناسب را مشخص نمود که خوشبختانه این مناطق در سراسر ایران بسیار گسترده است. در ضمن ساده ترین روش تشخیص مناطق مناسب، وجود باغ هائی است که در محل زمستانها زیر خاک نمی کنند و درخت مو در مقابل سرمای زمستان مقاوم است.
مزایای روش نوین یا سیستم داربستی باغ انگور چیست؟
مزایای روش داربستی را می توان در این ویژگیها خلاصه کرد: به حداکثر رساندن عملکرد و برداشت محصول، سهولت بخشیدن به عملیات داشت (شخم زنی، هرس، سمپاشی)، بالا بردن کیفیت محصول، بهبود بخشیدن به میکروکلیمای تاج به منظور کاهش شرایط بیماری زائی و بالا بردن کمیت و کیفیت تولید، نفوذ بیشتر نور و بالا بردن اثر تابش خورشید برای افزایش فعالیت فتوسنتز گیاه و رنگ گیری بهتر میوه ها، کنترل موثرتر آفات و بیماری ها، جریان یافتن بهتر هوا از بین شاخه ها و برگ هابرای کاهش زمینه ایجاد و رشد قارچ.
در ارتباط با شیوه آبیاری، در احداث این تاکستان از چه فاکتورهای علمی مثبت استفاده نموده اید؟
- چون زمین تاکستان ما در سطح شیب دار قرار دارد با اجرای یک برنامه آبخیزداری با هدف پیشگیری از فرسایش خاک ، جلوگیری از جاری شدن نزولات آسمانی در سطح زمین، و کمک به نفوذ عمقی آب در زمین برای تغذیه آتی ریشه مو، اقدام به احداث کانال هائی عمود بر شیب زمین نمودیم تا آب مورد نیاز در پشت هر کانال که اصطلاحاً به آن بانکت هم می گویند جمع و ذخیره شود. درهمان حال با آبیاری قطره ای نیاز اولیه نهال ها به آب را به حد کافی تامین کردیم تا با رشد و ریشه دواندن آنها در سالهای بعد به حداقل آب سطحی نیاز داشته و بتوانند آب ذخیره شده در پشت لایه های زیرین کانالها را مورد استفاده قرار دهند. لازم می دانم در اینجا اضافه نمایم در سال های اخیر بعلت کاهش حجم آب سفره های زیر زمینی و کم شدن آب رودخانه ها، قنات و چشمه ها در کشور عملاً آبیاری باغات انگور به روش سنتی مانند جوی پشته و کرتی تقریباً غیر ممکن شده و در نتیجه در اکثر استان ها متاسفانه شاهد کاهش سطح زیر کشت باغات انگور هستیم. بنا بر این در مورد انگور نیز مانند سایر محصولات باغی و زراعی چاره ای جز رو آوردن به برنامه ای جدی آبخیزداری و سیستم های آبیاری تحت فشار نداریم. باید بتوانیم به کمک علم و مدیریت کارآمد و به یاری متخصصان دانا با کمترین آب بیشترین محصول را تولید کنیم. در این ارتباط باید توجه داشت که استفاده از آبیاری قطره ای در زمین های شیب دار نیاز به نیروی برق ندارد و قوه جاذبه زمین به انتقال آب در لوله ها کمک می کند. در مناطق کوهستانی مازندران و دامنه ای البرز زمین های شیب دار بسیاری و جود دارد که بکر و بلااستفاده مانده و برای احداث باغ انگور به روش داربستی بسیار مساعد هستند. البته در زمین هائی که شیب بسیار تند دارند و احداث داربست مشکل است می توان با هرس مو آن را به صورت ایستاده یا اصطلاحاً پا چراغی در آورد که در این روش ارتفاع تنه مو می تواند تا یک و نیم متر هم برسد و شاخه های آن با سطح خاک تماس نداشته باشد.
پیش بینی می کنید که موفقیت شما در ایجاد تاکستان داربستی در روستای پیده بتواند موجب جذب سرمایه برای چنین فعالیت هائی شود؟
-با نیازی که اقتصاد ایران برای تکیه منابع داخلی دارد و کشاورزی در این میان نقش اصلی و کلیدی را ایفاء می کند، به سهم خود امیدوارم که چنین اتفاقی بیفتد. در سرمایه گذاری برای کشت انگور داربستی در زمین های شیب دار مناطق کوهستانی مازندران علاوه بر تازه خوری انگور و استفاده از آن در صنایع غذائی، تبدیل محصول به کشمش ارزش صادراتی قابل توجهی نیز می تواند داشته باشد. زیرا این باغات به علت نزدیکی به بندر نوشهر از مزیت نسبی قابل توجهی برای صادرات کشمش به روسیه و اروپا برخوردار خواهند بود. ما آمادگی داریم در زمینه احداث و نگهداری باغ داربستی انگور، تجربیات و توانائیهای خود را در مورد شناسائی و آماده سازی زمین، تهیه انواع نهال مو، آبیاری تحت فشار و مبارزه با بیماریها و آفاتی که انگور را تهدید می کنند، در اختیار سرمایه گذاران در استان مازندران و سایر استانها قرار دهیم. در این میان پشتیبانی و توجه وزارت جهاد کشاورزی، بویژه در زمینه معرفی امکانات ما به سراسر کشور، بی تردید بسیار موثر و سودمند خواهد بود.
چه برنامه ای برای تولید نهال ریشه دار انگور از ارقام مختلف دارید؟
- برای تولید نهال ریشه دار انگور بخشی از گلخانه و زمین مزرعه را به این امر اختصاص داده ایم و اکنون می توانیم نهال های ریشه دار را در گلدان برای کاشت در هر فصل سال به احداث کنندگان باغ انگور در سراسر ایران عرضه کنیم. هدف بعدی ما صادرات نهال انگور به کشورهای مجاور و مشارکت در فعالیتهای کشاورزی فرا مرزی است. نهال ها در تمامی مراحل ریشه زائی و رشد تحت مراقب کارشناسی قرار گرفته و ضد عفونی و قارچ زدائی شده اند. به نحوی که در هنگام عرضه کاملا صحیح و سالم بوده و اثری از بیماری در آنها مشاهده نمی شود.
علاقه مندان به استفاده از محصولات و خدمات مزرعه گل آذین چگونه می توانند با شما تماس حاصل نمایند؟
علاقه مندان می توانند از طریق ایمیل info@tiroozhavin.com ، شماره تلفن های ۶۶۸۵۷۰۵۹ - ۶۶۸۵۹۱۴۹ - ۶۶۸۶۹۲۰۱ - ۶۶۸۶۸۱۲۴ و دورنگار (فکس) شماره ۶۶۸۶۸۱۲۴ در تهران و یا تلفن های همراه آقای جهانبخش نورایی 09121191956 - آقای مهندس آژنگ 09183163282 - آقای موسوی 09111930813 و آقای ساسانی 09127007578 با ما تماس بگیرند.